«عامل» و «مانع» رشد نفس

در يك كلمه بايد گفت: آفت نفس «گناه» و مايه حيات و رشد و تغذيه آن «ياد خدا» و توجه به معنويات است. قرآن مى‌فرمايد خدا و پيامبر شما را به چيزى مى‌خوانند كه حيات شما در آن است: اِسْتَجِيبُوا لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ؛ (انفال ، 24.) اجابت كنيد خدا و رسول را آن هنگام كه شما را به چيزى مى‌خوانند كه شما را زنده مى‌گرداند. انذار پيامبر براى كسى مفيد است که قلب و دلش حيات داشته باشد؛ چرا كه فرمود: لِيُنْذِرَ مَنْ كانَ حَيًّا؛(یس ،70)تا بيم دهد آن‌كه را زنده است.

و در آيه ديگر فرمود: إِنَّما تُنْذِرُ مَنْ اتَّبَعَ الذِّكْرَ وَ خَشِيَ الرَّحْمنَ بِالْغَيْبِ؛(یس ،70)

تو فقط كسى را بيم مى‌دهى كه در نهان از خدا خوف دارد. اين آيه در واقع تفسير «حيّاً» در آيه قبل است. در آن آيه فرمود، انذار براى كسى است كه زنده باشد؛ نه زنده جسم، كه زنده روح و جان. در اين آيه انذار را مختص كسانى مى‌داند كه خشيت الهى در دل و جان دارند؛ يعنى آنچه جان و دل را حيات مى‌بخشد، خشيت الهى و ياد خدا در نهان و آشكار است. دل بى خشيت دل مرده است و حيات ندارد و داروى انذار پيامبر در آن اثرى نمى‌كند.

تزكيه نفس كه موجب حيات نفس و صفاى باطن مى‌گردد به اندازه‌اى اهميت دارد كه خداوند قبل از بيان آن، يازده قسم ياد مى‌كند. در هيچ كجاى قرآن نداريم كه براى بيان مطلبى يازده قسم خورده باشد. تنها در همين يك مورد است كه يازده قسم مى‌خورد؛ و اين نشان از اهميت بالاى اين مسأله دارد: بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ. وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها. وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها. وَ النَّهارِ إِذا جَلاّها. وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها. وَ السَّماءِ وَ ما بَناها. وَ الْأَرْضِ وَ ما طَحاها. وَ نَفْس وَ ما سَوّاها. فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكّاها (شمس، 1ـ9 )قسم به خورشيد و روشنى آن؛ و قسم به ماه آن گاه كه به دنبال آن آيد؛ و قسم به روز آن گاه كه زمين را روشن سازد؛ و قسم به شب وقتى كه عالم را در پرده سياهى كشد؛ و قسم به آسمان و آن‌كه آن را بنا كرد؛ و قسم به زمين و آن‌كه آن را گستراند؛ و قسم به نفس و آن‌كه آن را نيكو ساخت؛ پس خير و شرّش را به آن الهام كرد؛ [كه]هر كس آن [نفس]را پاكيزه ساخت قطعاً رستگار شد.

قرآن مى‌فرمايد:‌اى انسان! اگر طالب رستگارى و نجاتى، بدان كه كه راه آن «تزكيه نفس» است. تزكيه نفس به چه حاصل مى‌شود؟ به اين‌كه آفت ها را از آن جدا كنى، وسايل تغذيه‌اش را فراهم‌سازى و با تمرين و تكرار، آن را قوى و توانا نمايى. تمرين نفس چيست؟ ذكر خدا؛ كه فرمود: اُذْكُرُوا اللّهَ ذِكْراً كَثِيراً. وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ عَشِيّاً؛ (احزاب ، 41ـ42)خدا را ياد كنيد، يادى بسيار؛ و صبح و شام او را به پاكى بستاييد.

نام کتاب :به ‌سوي او

مؤلف: آيت‌الله محمدتقى مصباح يزدى

ناشر: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى(قدس سره)